Եզդիների մշակութային ժառանգությունը վտանգված է Ալիքելլեում. գանձ որոնողները թալանել են գերեզմանատները

Ալիկելլե, Չալդըրան, Թուրքիա

Թուրքիայի արևելքում գտնվող եզդի ժողովրդի մշակութային և կրոնական ժառանգությունը կանգնած է լուռ ոչնչացման առջև: Չալդըրանի Ալիքելլե շրջանում հին եզդիական գերեզմանատները, որոնք համարվում են սրբազան Շարֆադինի հավատքում, թալանվում են գանձ որոնողների կողմից և խոցելի են մնում ինստիտուցիոնալ անտարբերության ստվերի տակ:

Տարիներ շարունակ այս գերեզմանատները հանդիսացել են եզդիական ներկայության և հոգևոր շարունակականության նշաններ այն տարածաշրջանում, որը բազմիցս ականատես է եղել տեղահանման և մարգինալացման ալիքների: Այժմ, ապօրինի պեղումների աճի և նախնիների դամբարանների տեսանելի ոչնչացման հետ մեկտեղ, այս ժառանգությունից մնացել են միայն բեկորներ:

«Սա պարզապես հարձակում չէ գերեզմանների վրա: Սա հարձակում է հիշողության, գոյության վրա», – ասել է Ալիքելլեի թաղամասի ղեկավար Քադիր Օզթուրքչուն, որը հրապարակել է հրատապ հանրային կոչ պաշտպանության և վերականգնման համար:

Պատմական շրջան, թողնված քայքայման

Ալիկելլեն և նրա շրջակա տարածքները կրում են անթիվ քաղաքակրթությունների սպիներն ու պատմությունները, այդ թվում՝ եզդի Քոք աղա ընտանիքի դարավոր ներկայությունը, որը մի ժամանակ Օսմանյան կայսրության օրոք հասարակական կառուցվածքի ակնառու մասն էր կազմում: Ալիքելլեի և Ենիյակայի միջև ընկած ճանապարհին այժմ փլուզվող ամրոցը և հարակից գերեզմանատները մնում են որպես այդ ժառանգության հետ կապված վերջին կանգուն կառույցներից մի քանիսը։

Սակայն վայրը դարձել է թիրախ։ Տարածքում մի ժամանակ կանգնած հինգ հին դոմեններից (քարե թաղման խցիկներ) միայն երկուսն են պահպանվել։ Մյուսները թալանվել, ոչնչացվել կամ անդառնալիորեն վնասվել են գանձ որոնողների կողմից, որոնք անօրինական և անվերահսկելի փորում էին։

Այս դամբարանները պարզապես թաղման վայրեր չէին. դրանք սուրբ վայրեր էին, որտեղ եզդի հավատացյալները գալիս էին աղոթելու, հիշելու և իրենց տոհմի հետ կապված մնալու։ Շարֆադինում նման վայրերը խորապես սրբազան են։ Դրանց ոչնչացումը նշանակում է ոչ միայն ֆիզիկական կորուստ. այն ներկայացնում է հոգևոր կապերի խզում սերունդների միջև։

Կորուստ ողջ մարդկության համար

Գյուղապետ Օզթուրքչուն ավելի լայն կոչ արեց՝ դիմելով Ռուսաստանում, Վրաստանում և Հայաստանում բնակվող Կոկ աղա ընտանիքի ժառանգներին և կոչ անելով նրանց ակտիվորեն պահպանել այս ընդհանուր ժառանգությունը։ Նա նաև կոչ արեց տեղական և միջազգային մշակութային հաստատություններին միջամտել, նախքան վնասը անդառնալի կդառնա։

«Սա միայն եզդիների մասին չէ։ Սա մեզ բոլորիս մասին է։ Այն մասին, թե ինչ ենք ժառանգել և ինչ ենք ընտրում պաշտպանել», – ասաց նա։

«Եթե պատշաճ կերպով պահպանվի, այս տարածաշրջանը կարող է դառնալ հոգևոր մտորումների և պատմական զբոսաշրջության վայր՝ օգուտ բերելով և՛ մշակույթին, և՛ տեղական տնտեսությանը»։

Լռությունը եզդիական ժառանգության շուրջ

Չնայած բազմիցս հնչած կոչերին, այս վայրերին որևէ համակարգված պետական ​​միջամտություն կամ պաշտպանիչ կարգավիճակ չի շնորհվել։ Եզդիների հիշողության շարունակական ջնջումը անտեսման միջոցով՝ լինի դա հաստատությունների լռության, թե գանձ որոնողների կողմից պատճառված ավերածությունների միջոցով, ևս մեկ գլուխ է եզդի ժողովրդի մարգինալացման երկար պատմության մեջ։

Ալիկելեի գերեզմանատները անցյալի ավերակներ չեն։ Դրանք կենդանի պատմություն են, որոնք կրում են հին ժողովրդի պատմությունները, պայքարը և հավատքը։ Դրանք չպաշտպանելը ոչ միայն մեկ խմբի նկատմամբ արհամարհանք է, այլև համաշխարհային մասշտաբով մշակութային պատասխանատվության ձախողում։

Այս գերեզմանատները պահպանելը, դրանք արժանապատվորեն վերականգնելը և դրանց ապագան ապահովելը նշանակում է հարգել նրանց հիշատակը, ովքեր նախկինում ապրել են, և պաշտպանել այն տարածքը, որտեղ եզդիները կարող են շարունակել գոյություն ունենալ արժանապատվորեն և խաղաղությամբ։

Կոկ աղաների տոհմի մասին

Կոկ աղաների տոհմը եզդիական իշխող նշանավոր ընտանիք էր, որի ազդեցությունը տարածվում էր 17-րդ դարից մինչև 20-րդ դարի սկիզբը այն շրջաններում, որոնք այժմ կազմում են արևելյան Թուրքիայի, Հայաստանի և Վրաստանի մի մասը: Նրանց առաջնորդությունը կենտրոնական դեր է խաղացել եզդիների քաղաքական, ռազմական և հոգևոր կյանքի ձևավորման գործում, մասնավորապես՝ Օսմանյան և Պարսկական կայսերական մրցակցության ժամանակաշրջաններում։

Ծագում և իշխանություն

Կոկ աղաների ընտանիքը եզդի ժողովրդի առաջնորդներից էր Օսմանյան իշխանության ներքո: Նրանց տիրույթները ներառում էին այնպիսի գյուղեր, ինչպիսիք են Ալիքելլեն, Ենիյական և Չալդըրանի շրջանի այլ մասեր: Նրանց առաջնորդությունը ցեղային չէր, այլ դինաստիական և տարածքային առումով հիմնավորված՝ էական տարբերություն շրջակա իշխանական կառույցներից։

Ընտանիքը ղեկավարում էր եզդիական իշխանություն, որը երբեմն անվանում էին Կարսի/Կարսլի Էմիրլիքի էմիրություն, և ճանաչվում էին ոչ միայն որպես տեղական կառավարիչներ, այլև որպես հոգևոր առաջնորդներ Շարֆադինյան հավատքի շրջանակներում: Նրանց իշխանությունը շարունակվել է տարբեր նահանգներում՝ Օսմանյանից մինչև ռուսական կայսերական անցումային շրջան, հատկապես այն պատճառով, որ շատ եզդիներ վերաբնակեցվել կամ տեղահանվել են պատերազմի և քաղաքականության պատճառով։

Ռազմական և քաղաքական դեր

Члены семьи Кок Ага, такие как Хелиль Ага (Халиль Ага), стали уважаемыми военными лидерами в составе Российской империи в XIX веке, командуя батальонами, сформированными из езидских бойцов. Несмотря на службу иностранным властям, Кок Ага сохраняли свою независимую идентичность и никогда не были поглощены курдскими племенными структурами.

Ռազմական և քաղաքական դեր

Կոկ աղա ընտանիքի անդամները, ինչպիսիք են Խելիլ աղան (Խալիլ աղան), 19-րդ դարում Ռուսական կայսրության օրոք դարձան բարձր հարգված ռազմական առաջնորդներ՝ ծառայելով եզդի մարտիկներից կազմված գումարտակներում: Չնայած օտարերկրյա ուժերին ծառայելուն՝ Կոկ աղաները պահպանեցին իրենց անկախ ինքնությունը և երբեք չմիացան քրդական ցեղային կառույցներին։

Կոկ աղաների տոհմը կենտրոնական տեղ է զբաղեցնում եզդիների կոլեկտիվ հիշողության մեջ: Այս ընտանիքի կին առաջնորդ Զարիֆ Խաթունի լեգենդը, որը հերոսաբար դիմադրեց կրոնական դավանափոխությանը և, ի վերջո, նահատակվեց: Նրա պատմությունը եզդիների բանավոր ավանդույթի մի մասն է, որը խորհրդանշում է ընտանիքի անսասան նվիրվածությունը իրենց հավատքին և համայնքին։

Մշակութային և հոգևոր նշանակություն

Կոկ աղաների տոհմը կենտրոնական տեղ է զբաղեցնում եզդիների կոլեկտիվ հիշողության մեջ: Այս ընտանիքի կին առաջնորդ Զարիֆ Խաթունի լեգենդը, որը հերոսաբար դիմադրեց կրոնական դավանափոխությանը և, ի վերջո, նահատակվեց: Նրա պատմությունը եզդիների բանավոր ավանդույթի մի մասն է, որը խորհրդանշում է ընտանիքի անսասան նվիրվածությունը իրենց հավատքին և համայնքին։

Նրանց գերեզմանատները, մասնավորապես Ալիքելլեի և Ենիյակայի մոտակայքում գտնվողները, պարունակում են քարե դամբարաններ և սրբավայրեր, որոնք հոգևորապես հզոր են համարվում Շարֆադինյան կրոնում: Այս սրբազան վայրերը մի ժամանակ ուխտագնացության և աղոթքի վայրեր էին, և դրանց պղծումն այսօր խզում է եզդիների հոգևոր շարունակականության մեջ։

Կոկ աղաների տոհմը դինաստիական, ոչ ցեղային և հստակ եզդիական իշխող ընտանիք էր, որը դարեր շարունակ խաղացել է կարևոր քաղաքական, ռազմական և հոգևոր դեր։ Նրանց ժառանգությունը ներառված է ոչ միայն նրանց թողած ֆիզիկական կառույցներում՝ ինչպիսիք են ամրոցներն ու դամբարանները, այլև եզդի ժողովրդի կենդանի հիշողության և բանավոր պատմության մեջ։ Նրանց թաղման վայրերի ոչնչացումը պարզապես հնագիտական ​​կորուստ չէ. դա եզդիական ինքնության, պատմության և արժանապատվության վրա հարձակում է։